Πρόσφατη μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στις αρχές Μαρτίου 2025 στο επιστημονικό περιοδικό Nature Food, προβλέπει πώς η κλιματική αλλαγή θα μεταβάλει τις περιοχές που είναι κατάλληλες για την ανάπτυξη 30 μεγάλων καλλιεργειών σε τέσσερα σενάρια υπερθέρμανσης του πλανήτη, που κυμαίνονται από 1,5 έως 4 βαθμούς Κελσίου.

Για το σενάριο των 2 °C περισσότερες από τις μισές καλλιεργήσιμες εκτάσεις παγκοσμίως θα μπορούσαν να έχουν μείωση του αριθμού των κατάλληλων καλλιεργειών ενώ για αύξηση κατά μόλις 1.5 °C της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας σε σχέση με τα επίπεδα της προ-βιομηχανικής εποχής, η μελέτη διαπιστώνει πως οι περισσότερες από τις μισές καλλιέργειες που μελετήθηκαν θα υποστούν συνολική απώλεια της πιθανής καταλληλότητας των αντίστοιχων εκτάσεων για καλλιέργεια, σε σύγκριση με το τρέχον κλίμα.

Αν και η υπερθέρμανση θα μειώσει την ποικιλομορφία των καλλιεργειών στις τροπικές περιοχές, σε περιοχές μακριά από τον ισημερινό, η ποικιλομορφία θα αυξηθεί, προσφέροντας ευκαιρίες για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, σημειώνει η μελέτη.

Μείωση του «ασφαλούς κλιματικού χώρου» για τις καλλιέργειες

Η ανάπτυξη μεγάλης ποικιλίας καλλιεργειών συμβάλλει σε μια πιο σταθερή και ποικιλόμορφη παραγωγή τροφίμων. Για παράδειγμα, η ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας καλλιεργειών επιτρέπει στους αγρότες να επιλέξουν τις καλλιέργειες που θα είναι πιο ανθεκτικές σε ακραία φαινόμενα, όπως η ξηρασία.

Για να κατανοήσουν πώς η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τη μελλοντική δυνητική ποικιλομορφία των καλλιεργειών, οι ερευνητές χρησιμοποιούν την έννοια του «ασφαλούς κλιματικού χώρου» –  ή κλιματικής «θέσης» – για 30 μεγάλες καλλιέργειες. Η προσέγγιση αυτή χαρτογραφεί τον τρέχοντα «κλιματικό χώρο» των μεγάλων περιοχών παραγωγής κάθε καλλιέργειας, με βάση τις ετήσιες βροχοπτώσεις, τη βιοθερμοκρασία και την ξηρασία. Η βιοθερμοκρασία είναι ο μέσος όρος των μέσων μηνιαίων θερμοκρασιών πάνω από 0 °C και κάτω από 30 °C, και είναι μια μέθοδος εξέτασης τόσο της θερμοκρασίας όσο και της καλλιεργητικής περιόδου.

Χρησιμοποιώντας την προσέγγιση του «ασφαλούς κλιματικού χώρου», οι συγγραφείς υπολογίζουν την ποικιλομορφία των καλλιεργειών μετρώντας τον αριθμό των καλλιεργειών που θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή στο μέλλον. Στη συνέχεια, οι ερευνητές προβλέπουν πώς θα μεταβληθούν αυτές οι περιοχές σύμφωνα με τα τέσσερα μελλοντικά σενάρια θέρμανσης 1.5 °C, 2 °C, 3 °C και 4 °C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Η μελέτη διαπιστώνει ότι: 

• Για το σενάριο θέρμανσης 1.5 °C, περισσότερες από τις μισές από τις 30 καλλιέργειες που αναλύθηκαν θα υποστούν καθαρή μείωση στην παγκόσμια δυνητική καλλιεργήσιμη έκταση τους. Οι καλλιέργειες που πλήττονται περισσότερο είναι το σιτάρι, το κριθάρι, η σόγια, οι φακές και οι πατάτες.
• Πάνω από θέρμανση 2 βαθμών Κελσίου, οι μειώσεις στις κατάλληλες περιοχές για τις 30 καλλιέργειες γίνονται πιο έντονες – σε ορισμένες περιπτώσεις πλησιάζουν και ξεπερνούν το 50%.
• Στο σενάριο θέρμανσης 3 βαθμών Κελσίου,  για το σύνολο των 30 καλλιεργειών που μελετήθηκαν μειώνεται η κατάλληλη καλλιεργήσιμη έκταση.

Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει τις ποσοστιαίες μεταβολές στην παγκόσμια δυνητική καλλιεργήσιμη έκταση για όλες τις καλλιέργειες στα τέσσερα σενάρια υπερθέρμανσης που εξετάστηκαν. Κάθε χρώμα αντιπροσωπεύει ένα επίπεδο υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Οι 30 καλλιέργειες ταξινομήθηκαν σε πέντε κατηγορίες: δημητριακά, φρούτα και λαχανικά, ελαιoπαραγωγικές καλλιέργειες, όσπρια και αμυλώδεις ρίζες.

Η καθαρή ποσοστιαία μεταβολή της παγκόσμιας δυνητικής καλλιεργήσιμης έκτασης με ασφαλή κλιματικό χώρο (Safe Climatic Space) για τις 30 καλλιέργειες που αναλύθηκαν, κάτω από τέσσερα σενάρια υπερθέρμανσης του πλανήτη: 1.5 C (καφέ), 2 C (ανοιχτό κόκκινο), 3 C (πορτοκαλί) και 4 C (κίτρινο), σε σύγκριση με το σημερινό κλίμα (1990-2020). Οι καλλιέργειες χωρίζονται σε πέντε κατηγορίες: Δημητριακά (σόργο (ζαχαρόδενδρο), κεχρί, κριθάρι, άλλα δημητριακά, καλαμπόκι, σιτάρι, κεχρί πεννίζετο το γλαυκό, ρύζι), Φρούτα και Λαχανικά (τροπικά φρούτα, μπανάνα, ντομάτα, κρεμμύδι, εσπεριδοειδή, άλλα λαχανικά, φρούτα εποχής, μπανάνα Αντιλλών/ Plantain), Ελαιοπαραγωγικές καλλιέργειες (φιστίκι/ αραχίδα, σόγια, καρύδα), Όσπρια (φασόλια, ρεβίθια, άλλα όσπρια, φακές, μαυρομάτικα φασόλια, μπιζέλια) και Αμυλώδεις ρίζες. Πηγή: Heikonen et al.(2025).

Άνισες επιπτώσεις

Η μελέτη αποκαλύπτει επίσης ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην παραγωγή καλλιεργειών και την ποικιλομορφία θα διαφέρουν μεταξύ των γεωγραφικών περιοχών. Οι περιοχές κοντά στον ισημερινό, όπως η υποσαχάρια Αφρική και η νότια Ασία, θα έχουν τη μεγαλύτερη μείωση της δυνητικής ποικιλομορφίας των καλλιεργειών – με μείωση σε περισσότερο από 70% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων εάν η υπερθέρμανση του πλανήτη ξεπεράσει τους 2 βαθμούς Κελσίου, σύμφωνα με τη μελέτη.

Αντίθετα, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα μπορούσε να αυξήσει την ποικιλομορφία των καλλιεργειών σε άλλες περιοχές – όπως η Βόρεια Αμερική, η Ευρώπη, η Κεντρική Ασία και η Λατινική Αμερική. Σε αυτές τις περιοχές, η ποικιλομορφία των καλλιεργειών θα αυξηθεί –ή δεν θα δει καμία αλλαγή– σε περισσότερες από τις μισές καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπό θέρμανση έως και 3 βαθμούς Κελσίου.

Ο παρακάτω παγκόσμιος χάρτης δείχνει τις πιθανές αλλαγές στην ποικιλομορφία των καλλιεργειών για το σενάριο παγκόσμιας θέρμανσης 2 βαθμών Κελσίου. Τα γραφήματα δείχνουν για κάθε περιοχή τις αλλαγές της ποικιλομορφίας των καλλιεργειών ανά επίπεδα υπερθέρμανσης του πλανήτη, με τον οριζόντιο άξονα να αντιπροσωπεύει τα τέσσερα σενάρια θέρμανσης. Οι περιοχές με καφέ χρώμα αντιπροσωπεύουν μέρη όπου η ποικιλομορφία των καλλιεργειών προβλέπεται να μειωθεί, ενώ με μπλε χρώμα είναι οι περιοχές όπου η ποικιλομορφία των καλλιεργειών προβλέπεται να αυξηθεί.

Οι ποσοστιαίες μεταβολές της δυνητικής ποικιλότητας των καλλιεργειών κάτω από 2 °C  υπερθέρμανσης, με τα μπλε χρώματα να δείχνουν αυξήσεις ενώ τα καφέ μειώσεις στη μελλοντική ποικιλομορφία των καλλιεργειών. Ο χάρτης δείχνει τις αλλαγές στην ποικιλομορφία των καλλιεργειών ανά περιοχές και επίπεδα υπερθέρμανσης του πλανήτη, από 1,5 έως 4 °C. Οι κατακόρυφοι άξονες δείχνουν το ποσοστό της καλλιεργήσιμης έκτασης το οποίο υφίσταται μια δεδομένη αλλαγή στην ποικιλομορφία. Όσο πιο σκούρο είναι το μπλε χρώμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η αύξηση της ποικιλίας των καλλιεργειών. Αντίθετα, όσο πιο έντονο είναι το καφέ χρώμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η μείωση της ποικιλίας των καλλιεργειών. Πηγή: Heikonen et al. (2025).

Για τις περιοχές που θα μπορούσαν να δουν αύξηση της ποικιλομορφίας των καλλιεργειών, αυτό θα δημιουργήσει ευκαιρίες για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Στη μελέτη γίνεται αναφορά στον περιορισμό της παγκόσμιας υπερθέρμανσης στους 2 βαθμούς Κελσίου για να αποφευχθούν οι επιζήμιες επιπτώσεις στην παραγωγή τροφίμων, ειδικά στις τροπικές περιοχές όπου βρίσκονται πολλές από τις πιο ευάλωτες χώρες στον κόσμο. Η Sara Heikonen, επικεφαλής της μελέτης από το Πανεπιστήμιο Aalto της Φινλανδίας, αναφέρει ότι οποιαδήποτε αρνητική επίδραση στη γεωργία σε αυτές τις περιοχές θα επηρεάσει τα παγκόσμια δίκτυα τροφίμων. Ως εκ τούτου, «η διεθνής συνεργασία και υποστήριξη για χώρες που χρειάζονται βοήθεια με την προσαρμογή θα είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη νέων γεωργικών πρακτικών για την προσαρμογή σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες».

Πηγή: carbonbrief.org