H ανάπτυξη της τρύπας του όζοντος το 2024 στο Νότιο Ημισφαίριο ακολούθησε το μέσο όρο, μετά από μια σειρά τεσσάρων ετών με μεγάλες και επίμονες τρύπες του όζοντος. Η μέγιστη έκταση της για φέτος έφτασε τα 22 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα στα τέλη Σεπτεμβρίου, μικρότερη από το 2023 και το 2022. Η τρύπα του όζοντος άρχισε να κλείνει στις αρχές Δεκεμβρίου, που είναι πιο κοντά στον μέσο όρο από ό,τι τα πιο πρόσφατα χρόνια.
Χρονοσειρές ημερήσιας έκτασης της τρύπας του όζοντος μεταξύ 1 Ιουλίου και 8 Δεκεμβρίου 2024. Η κόκκινη γραμμή δείχνει τα δεδομένα για το 2024. Η παχύτερη, πιο σκούρα μπλε γραμμή είναι η εξέλιξη της τρύπας του όζοντος κατά τη διάρκεια του 2023 και η πιο ανοιχτή μπλε γραμμή αντιπροσωπεύει το 2022. Τα γκρι χρώματα αντιπροσωπεύουν τις εκατοστιαίες τιμές και τη διάμεση τιμή μεταξύ των ετών 1979 – 2021. Πηγή: CAMS/ECMWF
Η ανάπτυξη της τρύπας του όζοντος της Ανταρκτικής το 2024 ξεκίνησε αργότερα από τον μέσο όρο, κυρίως λόγω της διακοπής του πολικού στροβίλου μετά από δύο ξαφνικά επεισόδια θέρμανσης της στρατόσφαιρας τον Ιούλιο. Καθώς ο πολικός στρόβιλος επικράτησε μέσα στον Αύγουστο, ξεκίνησε η μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος πάνω από την Ανταρκτική, όπως άλλωστε συμβαίνει κάθε χρόνο. Η έκταση της τρύπας του όζοντος συνέχισε να αυξάνεται όλο τον Σεπτέμβριο, ακολουθώντας τον μέσο όρο της περιόδου 1979-2021, φτάνοντας στη μέγιστη έκταση της στα 22 εκατομμύρια km2 μέχρι το τέλος του μήνα. Σημειώνεται ότι το 2024 η μέγιστη έκταση της ήταν μικρότερη από αυτές του 2023 και του 2022 (περίπου 25 εκατομμύρια km2 ) και σημειώθηκε λίγο νωρίτερα από ότι το 2023.
Η περιοχή της τρύπας του όζοντος μειώθηκε σταθερά σε μέγεθος όλο τον Οκτώβριο, αλλά σταθεροποιήθηκε μέχρι τον Νοέμβριο σε μια έκταση κατά προσέγγιση 10 εκατομμυρίων km2 , κατά τη διάρκεια του μήνα. Ο πολικός στρόβιλος κατέρρευσε την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου, φέρνοντας γρήγορα το κλείσιμο της τρύπας του όζοντος το 2024, σε συμφωνία με τη μέση ημερομηνία των ετών 1979-2021, ενώ από το 2019 συνέβαινε το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου.
Παραμένουν αντικείμενο έρευνας οι λόγοι για τους ασυνήθιστα σταθερούς πολικούς στροβίλους που παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια, οι οποίοι επηρέασαν αυτές τις επίμονες και μεγάλες τρύπες του όζοντος. Είναι επίσης πιθανό να έπαιξε κάποιο ρόλο η έκρηξη του ηφαιστείου Hunga Tonga Hunga Ha’Apai το 2021-2022, η οποία μετέφερε αρκετά εκατομμύρια τόνων υδρατμών στη στρατόσφαιρα. Γενικά η υπερθέρμανση του πλανήτη και το φαινόμενο του θερμοκηπίου τείνουν να ψύχουν τη στρατόσφαιρα ευνοώντας τον σχηματισμό Πολικών Στρατοσφαιρικών Νεφών και την καταστροφή του όζοντος.
Η παρατήρηση της στρατόσφαιρας είναι πιο δύσκολη σε σχέση με την τροπόσφαιρα, κάτι που περιορίζει τον εντοπισμό των ακριβών λόγων πίσω από μεγαλύτερες ή μικρότερες ετήσιες μέγιστες εκτάσεις τρύπας του όζοντος -και τους ισχυρότερους ή ασθενέστερους πολικούς στροβίλους- ειδικά βραχυπρόθεσμα.
Ο Laurence Rouil, Διευθυντής της Υπηρεσίας Παρακολούθησης Ατμόσφαιρας Copernicus (CAMS), αναφέρει: «Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ και οι επακόλουθες τροποποιήσεις του ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικά στον περιορισμό των εκπομπών ουσιών που καταστρέφουν το όζον, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει κάποια μεταβλητότητα σε αυτή τη διαδικασία λόγω της φυσικής διακύμανσης των άλλων ατμοσφαιρικών μεταβλητών. Ας ελπίσουμε ότι θα δούμε τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης της τρύπας του όζοντος τις επόμενες δεκαετίες».
Η τρύπα του όζοντος από το 1979 έως το 2024
Το 1985, μια επιστημονική εργασία που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, προειδοποιούσε για μεγάλες απώλειες στρατοσφαιρικού όζοντος στην περιοχή της Ανταρκτικής, που συνδέονται με την απελευθέρωση ουσιών που καταστρέφουν το όζον, ιδίως χλωροφθορανθράκων (CFCs). Οι δορυφορικές παρατηρήσεις επιβεβαίωσαν αργότερα μια ανησυχητική περιοχή εξάντληση του όζοντος άνω των 20 εκατομμυρίων km2 πάνω από την Ανταρκτική κατά την άνοιξη του Νοτίου Ημισφαιρίου.
Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο αφυπνίστηκαν με την καταστροφή της στιβάδας του όζοντος και το 1987 ενέκριναν το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ που απαγορεύει τη χρήση ουσιών που καταστρέφουν το όζον παγκοσμίως. Αυτός ο κανονισμός θεωρείται ευρέως η πιο επιτυχημένη διεθνής περιβαλλοντική συνθήκη: Η διεθνής κοινότητα έχει καταργήσει σταδιακά το 99% των ουσιών που καταστρέφουν το όζον, που χρησιμοποιούνταν ευρέως για πολλά χρόνια μέχρι τότε ως ψυκτικά μέσα και σε δοχεία ψεκασμού αεροζόλ. Το υπόλοιπο 1% είναι κυρίως υδροφθοράνθρακες. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, τα παγκόσμια επίπεδα όζοντος έχουν παραμείνει σχετικά σταθερά.
Χωρίς αυτή την ταχεία συντονισμένη δράση, η ζημιά στο στρώμα του όζοντος θα είχε ως αποτέλεσμα την αυξημένη έκθεση στην ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία, με ανυπολόγιστες επιπτώσεις στο περιβάλλον και την ανθρώπινη ζωή, ενώ η προστασία του όζοντος έχει επίσης συμβάλει σημαντικά στην επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής.
Η ετήσια μέγιστη έκταση της τρύπας του όζοντος μπορεί να διαφέρει από έτος σε έτος λόγω των καιρικών συνθηκών, ωστόσο το ιστορικό πολλών δεκαετιών δείχνει ότι το στρώμα του όζοντος φαίνεται να ανακάμπτει με αργούς ρυθμούς.
Στο διάγραμμα αποτυπώνονται τα δεδομένα όζοντος και ο αντίστοιχος χάρτης την ημέρα που σημειώθηκε η μέγιστη έκταση της τρύπας του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική, κάθε χρόνο από το 1979 και το 2024 (Πηγή: ΝASA).
Η τρύπα του όζοντος θεωρείται η περιοχή με τιμές όζοντος κάτω από 220 μονάδες Dobson νότια του γεωγραφικού πλάτους 60 ºS.
Πηγή: Copernicus Atmosphere Monitoring Service
