Μια νέα επιστημονική μελέτη από τον Δρ. Βασίλειο Σακαλή παρουσιάζει μια λεπτομερή ανακατασκευή των καλοκαιρινών βροχοπτώσεων στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια από το 1595 έως το 1980.

Το άρθρο αυτό παρέχει μια ολοκληρωμένη εικόνα της κλιματικής εξέλιξης στη Νοτιοανατολική Ευρώπη των τελευταίων 425 χρόνων. Μέσα από ιστορικές και φυσικές μαρτυρίες, αποκαλύπτονται κρίσιμες περιόδους ξηρασίας κι έντονων βροχοπτώσεων που συνέδεσαν το κλίμα με κοινωνικές κρίσεις. Είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για ιστορικούς, κλιματολόγους και σχεδιαστές πολιτικών, ενόψει της τρέχουσας και μελλοντικής κλιματικής αλλαγής.

Έγινε χρήση σύγχρονων μεθόδων δενδροχρονολογίας – συγκεκριμένα μετρώντας την πυκνότητα του ξύλου σε κωνοφόρα δέντρα από οκτώ περιοχές υψηλού υψομέτρου – και συνδυάστηκε με αρχειακό υλικό: εφημερίδες, ημερολόγια, μοναστηριακά αρχεία, αναφορές για επιδημίες και λιμούς.

Οι μετρήσεις αυτές επέτρεψαν στον Sakalis να δημιουργήσει ποσοτική σειρά βροχόπτωσης για κάθε καλοκαίρι (Ιούνιο–Αύγουστο). Με βάση αυτήν, αντιστοιχήθηκαν πάνω από 240 ιστορικά γεγονότα – πλημμύρες, ξηρασίες, λιμοί, επιδημίες – ώστε να διαπιστωθεί αν τα δέντρα “καταγράφηκαν” ως έντονα υγρά ή ξηρά έτη. Το αποτέλεσμα έδειξε ότι περίπου το 62 % των γνωστών καλοκαιρινών περιστατικών βροχής ή ξηρασίας επιβεβαιώνονται από τις αναλύσεις, ενώ οι αναλύσεις για Άνοιξη–Καλοκαίρι έδειξαν 50 % συνέπεια.

Ιστορικές περίοδοι ξηρασίας

• 1670–1674: η έντονη περίοδος ξηρασίας αναγνωρίζεται ως η χειρότερη πενταετία.
• 1707–1717: δεκαετής περίοδος με ιδιαίτερη ξηρασία.
• 1704–1724: είκοσι συναπτά χρόνια με χαμηλές βροχοπτώσεις.

Ιστορικές περίοδοι πλημμυρών

• 1739–1743, 1752–1756: πενταετείς περίοδοι με έντονες βροχοπτώσεις.
• 1752–1756 χαρακτηρίζεται ως η πιο υγρή περίοδος στον 18ο αιώνα .

Επιπλέον σημαντικά έτη με πολύ ισχυρές βροχές ή πλημμύρες περιλαμβάνουν το 1753, 1754, 1814, 1884, 1914, 1959 και 1976.

Επιδημίες & λιμοί

Η έρευνα διαπιστώνει ότι από τα 20 σημαντικά ιστορικά γεγονότα επιδημίας, τα 17 συνδέθηκαν είτε με ξηρασία είτε με πλημμύρα (8 ξηρασίες, 9 πλημμύρες, ποσοστό ≈ 85 %) . Αυτό δείχνει τη στενή σχέση μεταξύ κλιματικών ακραίων και κοινωνικών κρίσεων.

Παραδείγματα από αρχειακό υλικό

• 1780 στην Ήπειρο και Κρήτη: έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες, επιβεβαιώθηκαν και από τα ιστορικά αρχεία και την τοπική ανακατασκευή του Ιωαννίνων.
• 1816 (“έτος χωρίς καλοκαίρι”, μετά την έκρηξη του Ταμπόρα), καταγράφηκε ως πολύ υγρή χρονιά στην περιοχή.

Η έρευνα αποδεικνύει ότι η συνδυασμένη χρήση δέντρων και αρχειακών πηγών προσφέρει αξιόπιστες χρονοσειρές καταγραφής υγρών και ξηρών περιόδων, με επιβεβαίωση ~ 41 % συγκρισιμότητας με άλλες παρόμοιες μελέτες . Αναδεικνύονται προφανώς περίοδοι με σοβαρές κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις (π.χ. πλημμύρες που συνοδεύτηκαν από καταστροφές, λιμούς και επιδημίες).

Η βάση δεδομένων αυτή αποτελεί πολύτιμη πηγή για μελλοντική κατανόηση της μεταβλητότητας του κλίματος και σχεδιασμό προσαρμογής στις κλιματικές αλλαγές στην περιοχή.

* Η επιστημονική μελέτη του Δρ. Βασίλειου Σακαλή που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2025 στο περιοδικό “Rendiconti Lincei. Scienze Fisiche e Naturali” του Springer με τίτλο “Reconstructing the rainfall series of the Greek and Balkan Peninsula since 1595 A.D based on tree-ring data and historical evidence verification”.